Overzicht en introductie publieke waarden
Waarom (publieke) waarden?
Om te beschrijven wat een capabel overheidsregister moet kunnen, maken we gebruik van drie concepten: capability’s, principes en publieke waarden. Van deze drie zijn publieke waarden het meest abstract. ‘Uit betrouwbare bron’ is juist een project gericht op het behalen van praktisch toepasbare resultaten. Waarom werken we dan toch op basis van publieke waarden?
Een argument is te vinden in de Werkagenda Waardengegdreven Digitaliseren. Daarin wordt gesteld dat “als we willen dat digitale technologie vóór onze samenleving blijft werken, als we kansen willen benutten en risico’s willen mitigeren, dan moet digitalisering waardengedreven en mensgericht zijn vormgegeven”.
In de afgelopen jaren hebben we verschillende voorbeelden gezien van informatiesystemen binnen de overheid die niet aansloten bij in de Werkagenda genoemde waarden als ‘vertrouwen’ en ‘regie’. Denk aan de toeslagenaffaire of de onjuiste berekening van tienduizenden WIA-uitkeringen.
Welke (publieke) waarden?
Welke publieke waarden moeten nu in een capabel register terugkomen? Bij voorkeur zouden we ons hiervoor baseren op een gezaghebbende bron. Maar hoewel doorlopend over het belang van ‘publieke waarden’ wordt gesproken, hebben we zo’n bron binnen Nederlandse of Europese overheidscontext niet kunnen vinden. Ook wetenschappelijk onderzoek naar publieke waarden staat nog in de kinderschoenen.
Bovenstaande betekent dat we zelf op zoek moesten naar de publieke waarden die bepalen hoe een capabel register werkt. Daarbij hebben we een één belangrijk uitgangspunt gehanteerd: het capabele register is (binnen de context van een democratische rechtsstaat) een zoveel mogelijk apolitiek concept. Dit betekent dat we wegblijven bij waarden waarvoor de concrete invulling sterk afhankelijk is van politieke overtuiging zoals rechtvaardigheid.
De publieke waarden die we voor het capabele register hebben geselecteerd, kunnen worden verdeeld in drie categorieën:
Publieke waarden van de overheid als geheel die capabele registers moeten ondersteunen. Deze waarden worden geleverd door de overheid als samenwerkend systeem van mensen, regels en IT-systemen. Het capabele register kan deze waarden alleen leveren als onderdeel van dit systeem. Deze categorie waarden omvat:
Publieke waarden die kunnen worden vertaald naar kenmerken van capabele registers als IT-systemen. Deze waarden kunnen rechtstreeks vertaald worden naar kenmerken van het register als IT-systeem en in bepaalde gevallen ook naar programmacode van het prototype. Door dit karakter vertoont deze categorie waarden een sterke overlap met (niet-functionele) kwaliteitseisen aan software zoals onder andere beschreven in ISO-norm 25010. Deze categorie waarden omvat:
Publieke waarden die beïnvloeden hoe de overheid haar informatievoorziening ontwikkelt. Deze waarden worden ondersteund door de manier waarop we het capabele register ontwikkelen en daarbij opgedane inzichten en kennis documenteren. Deze categorie waarden omvat:
- Autonomie, ondersteund door: